စိတ်ဖိစီးမှု (Stress)

စိတ်ဖိစီးမှု (Stress) ဆိုတာက လူတိုင်းနဲ့ ရင်းနှီးပြီးသား စကားပါ။ လူတိုင်း စိတ်ဖိစီးဒဏ်ကို ခံစားဖူးနိုင်ပေမယ့် စိတ်ဖိစီးမှုအကြောင်းကို ထဲထဲဝင်ဝင်သိသူကတော့ ခပ်ရှားရှားရယ်ပါ။ ဒီတော့ သေချာလေး လေ့လာလိုက်ရအောင်နော်။

စိတ်ဖိစီးမှု (Stress) ဆိုတာ ဘာလဲ

စိတ်ဖိစီးမှုဆိုတာ သာမန်ဖြစ်လေ့ဖြစ်ထရှိတဲ့ စိတ်ခံစားမှုတစ်ခုလို့ ပြောနိုင်ပေမဲ့ တစ်ခါတရံတော့ အန္တရာယ် ဖြစ်နိုင်တဲ့ အခြေအနေ တစ်ခုထိပြောင်းလဲသွားနိုင်ပါတယ်။

တစ်နည်းအားဖြင့် စိတ်ဖိစီးမှုဆိုတာ သင်ကြုံတွေ့နေရတဲ့ စိတ်ပင်ပန်းမှုတွေ၊ ဖိအားတွေ အပေါ်မှာ သင့်ခန္ဓာကိုယ်က တုံ့ပြန်တဲ့ အရာတစ်ခုပါ။ ဖိအားတစ်ခုနဲ့ ကြုံတွေ့လာရပြီဆိုရင် သင့်ရဲ့ ဦးနှောက်အဖွဲ့အစည်းက stress ဟော်မုန်းထွက်လာပါတယ်။ Stress ဟော်မုန်းမှာ adrenaline နဲ့ cortisol ဆိုတဲ့ ဟော်မုန်းနှစ်မျိုးပါပါတယ်။

Stress ဟော်မုန်းထွက်လာရင်တော့ သင့်ရဲ့ နှလုံးခုန်မြန်လာမယ်၊ ကြွက်သားတွေ တင်းလာမယ်၊ သွေးပေါင်တက်လာမယ် ၊ အသက်ရှူမြန်လာမယ် ၊ စိတ်ဆတ် လာမယ် စတာတွေဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ ဒါကို ‘ fight or flight ‘လို့ ခေါ်တဲ့’ ရင်ဆိုင်မလား၊ ထွက်ပြေးမလား ‘ တုံ့ပြန်မှုလို့ခေါ်တယ်။ စိတ်ဖိစီးမှုရဲ့ တုံ့ပြန်မှုတစ်မျိုးပေါ့။

စိတ်ဖိစီးမှု ဆိုတာ ယာယီ ခေတ္တ အခြေအနေမျိုးမှာတော့ သင့်ကို ခွန်အားအကြီးကြီးတွေပေးနိုင်ပါတယ်။ ဥပမာပြောရမယ် ဆိုရင် accident တစ်ခုဖြစ်မလာအောင်ကာကွယ်ဖို့ ကားဘရိတ်ကို ချက်ချင်းနင်း လိုက်တာမျိုးပေါ့ ။ စိတ်ဖိစီးမှုဟာ စိန်ခေါ်မှုပေါင်းများစွာကိုလည်း ပြုလုပ်ပေးနိုင်ပါတယ် ။ သင့်အလုပ်ကိုလည်း အာရုံပိုစိုက်နိုင်စေပါတယ် ။ သင် TV ကြည့်နေရင်းတောင်မှ ချက်ချင်းဆိုသလို စာကျက်ချင်စိတ် စာကြိုးစားချင်စိတ်ပေါ်လာနိုင်ပါသေးတယ် ။ ဒါပေမယ့် စိတ်ဖိစီးမှုဟာ ခဏခဏ ဖြစ်လာရင် သင့် အတွက်မကောင်းတော့ပါဘူး။

စိတ်ရောဂါအခြေအနေတွေ ( စိတ်ကျခြင်း၊ စိတ်အလွန်အမင်းပူပန်တတ်ခြင်း)၊ နှလုံးရောဂါ၊ သွေးတိုးရောဂါနဲ့ အူလမ်းကြောင်းပြဿနာ တွေပါ ခံစားလာရနိုင်ပါတယ်။

စိတ်ဖိစီးမှုကို လူအများစု ကြုံတွေ့ ရတတ်သလား

ကြုံတွေ့ရတတ်ပါတယ်။ အသက်အရွယ်မရွေးပါ။ ဒါကြောင့် စိတ်ဖိစီးမှု ဖြစ်စေတဲ့ အရာတွေကိုရှောင်သင့်ပါတယ်။ လိုအပ်ရင် တတ်ကျွမ်းနားလည်တဲ့ ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းတွေနဲ့ တိုင်ပင်ဆွေးနွေးကြည့်ပါ။

စိတ်ဖိစီးမှု (Stress) ရဲ့ လက္ခဏာတွေက ဘာတွေလဲ

ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ၊ စိတ်ပိုင်း ဆိုင်ရာနဲ့ အပြုအမူပိုင်းဆိုင်ရာ လက္ခဏာတွေ ဖြစ်လာနိုင်ပါတယ်။

အစရှိတာတွေကို ခံစားလာရနိုင်ပါတယ်။ ဒီလိုခံစား လာရပြီဆိုရင်တော့ ဆရာဝန်အမြန်ဆုံး တိုင်ပင် ကုသသင့်နေပါပြီနော်။

ဘယ်အချိန်မှာဆရာဝန်နဲ့သွားရောက် တိုင်ပင်သင့်ပါသလဲ

စိတ်ဖိစီးမှုကို ကြာရှည်စွာခံစားနေရရင်ပေါ့

• စိတ်ကျမယ်၊ စိတ်ပူပန်မယ်၊ လူမှု ဆက်ဆံရေးမှာ အခက်အခဲတွေရှိလာမယ် ။
• လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပြသနာတွေရှိလာမယ်
• အရေပြားပြဿနာတွေဖြစ်တဲ့ ဝက်ခြံ၊ psoriasis (ဆိုရီရေးစစ်)လို့ခေါ်တဲ့ နီမြန်းတဲ့ အဖုအပိန့်တွေနဲ့ နှင်းခူရောဂါတွေ ခံစားလာရမယ်
• ဆံပင်ကျွတ်မယ်၊ အစာအိမ်နာမယ်၊ မူးဝေအော့အန်မယ်၊ ဝမ်းချုပ် ဝမ်းလျှောမယ် အစရှိတာတွေ ခံစားလာရပြီဆိုရင်တော့ နီးစပ်ရာ ကျန်းမာရေး ဌာန သို့ သွားရောက်ကုသသင့်ပါပြီ။

ဒီကနေမှတဆင့် စိတ်ကျန်းမာရေးပညာရှင်တွေဆီ လွှဲပြောင်းပေးမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

ဘာတွေက စိတ်ဖိစီးမှုကိုဖြစ်စေတာလဲ

Stress ဖြစ်စေတဲ့ အရာတွေကို Stressors လို့ခေါ်ပါတယ်။ ခန္ဓာကိုယ် ပြင်ပက အရာတွေရှိနိုင်သလို အတွင်းထဲက အရာတွေကြောင့်လည်း ဖြစ်နိုင်ပါတယ် ။ တခါတရံ ထိခိုက်မှု တစ်စုံတစ်ခုရဲ့ နောက်ဆက်တွဲအနေနဲ့လည်း stress ဆိုတာ ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်ပါသေးတယ် ။

ခန္ဓာကိုယ်ပြင်ပကအရာတွေကတော့

ခန္ဓာကိုယ် အတွင်းက စိတ်ဖိစီးမှု ဖြစ်စေတဲ့ အရာတွေကတော့

• နာတာရှည် ရောဂါတွေ ( နှလုံးရောဂါ၊ ဆီးချိုနဲ့ အဆစ်အမြစ်ရောင် ရောဂါ)
• စိတ်ခံစားမှု အခြေအနေတွေ ( စိတ်ကျ ခြင်း၊ ဝမ်းနည်းလွယ်ခြင်း၊ မိမိကိုယ်ကို အပြစ်ရှိသူ တစ်ယောက်လို ခံစားရခြင်းနဲ့ မိမိကိုယ်ကိုယုံကြည်မှု နည်းပါးခြင်း၊ မကောင်းမြင်စိတ်များခြင်း၊ ယုတ္တိမရှိတဲ့ အရာများကိုစိတ်ကူးယဉ်ခြင်း နဲ့ အလျော့အတင်းမရှိဘဲ ခေါင်းမာခြင်းတို့ ) တို့ကြောင့် stress ဖြစ်ပေါ်လာတတ်ပါတယ်။

ဘယ်လို အခြေအနေ မျိုး တွေက သင့်ကို စိတ်ဖိစီးမှု အလွယ်တကူ ဖြစ်ပေါ် လာစေတတ်ပါသလဲ

• အရင်က ကြီးမားတဲ့ ထိခိုက်မှုတစ်စုံတစ်ခု ရှိခဲ့ဖူးရင်
• စိတ်ဖိစီးမှု မကြာခဏဖြစ်တတ်တဲ့ ရာဇဝင်ရှိရင်
• စိတ်ရောဂါ ပြဿနာ တစ်စုံတစ်ရာ ရှိရင်
• ထိခိုက်မှု တစ်စုံ တစ်ခုကြောင့် လူအများရဲ့ ရှောင်ဖယ်ခံရဖူးရင် Stress ကို ခံစားရတတ်ပါတယ်

သင့်ကို သင် စိတ်ဖိစီးမှု ရှိနေတယ်လို့ ဘယ်လိုသိနိုင်မလဲ

သင့်ကို ဆရာဝန် တစ်ယောက်က သင်ခံစားနေရတဲ့ လက္ခဏာတွေ အကြောင်း  မေးခွန်းတွေမေး မြန်းရုံနဲ့ သင့်မှာ stress disorder (စိတ်ဖိစီးမှု ရောဂါ) ရှိနေတယ်လို့ သိနိုင်ပါတယ် ။ သင့်မှာ ကျန်းမာရေးပြဿနာတွေ ရှိနေတာမျိုး၊ မူးယစ်ဆေးဝါးတွေသုံးစွဲနေတာမျိုး ဒါမှမဟုတ် စိတ်ရောဂါ ရှိနေတာမျိုးစတဲ့ အခြေအနေတွေကလည်း စိတ်ဖိစီးမှုဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။ ဓာတ်ခွဲခန်းတွေမှာလည်း ဆေးစစ်ကြည့်လို့ရနိုင်ပါသေးတယ်။ ဆေးစစ်ချက်အဖြေနဲ့ ဆရာဝန် စမ်းသပ်ချက်တွေ က normal (ပုံမှန်) လို့ ထွက်ခဲ့ရင်တော့ အထူးကုဆရာဝန်ကြီးတွေနဲ့ ထပ်မံပြသ သင့်ပါတယ်။

စိတ်ဖိစီးမှုကို ဘယ်လိုကုသနိုင်ပါသလဲ ?

သင့်ရဲ့ဆရာဝန်အနေနဲ့ သင့်Stress ရောဂါကို အမျိုးမျိုးကုသမှုပေးနိုင်ပါတယ်။

• သင့်ရဲ့ စိတ်မှာ ဘာလိုအပ်နေသလဲဆိုတာကို စစ်ဆေးပေးမယ်။
• အကယ်လို့သင်ဟာ စိတ်ဖိစီးမှုရဲ့ ဒဏ်ကြောင့် မိမိကိုယ်ကို သေကြောင်းကြံမယ်၊ တခြားသူတွေကို အန္တရာယ်ပြုမယ်ဆိုရင်တော့ ဆေးရုံတင်ပေးရမှာပါ။ ဆေးရုံတက်ကုသမှသာ သင့်စိတ်အခြေအနေ ကို သေချာကောင်းမွန် အောင် ကုသပေးနိုင်မှာပါ။
• စိတ်ကျရောဂါကို သက်သာစေနိုင်တဲ့ ဆေးဝါးတွေ၊ SSRI ဆိုတဲ့ ဆေးဝါးတွေ၊ စိတ်ဖိစီးမှု လျှော့ချပေးတဲ့ ဆေးဝါးတွေနဲ့လည်းကုသပေးနိုင်ပါတယ်။

ဒါတင်မကသေးဘဲ အိပ်မွေ့ချ ကုထုံးနဲ့လည်းကုသနိုင်ပါသေးတယ်။

လူနေမှုပုံစံပြောင်းလဲခြင်း နဲ့ အိမ်တွင်းကုသခြင်းတွေရော stress ကို လျှော့ချပေးနိုင်သလား

လျှော့ချပေးနိုင်ပါတယ်။ ဥပမာ လေ့ကျင့်ခန်း ပုံမှန်လုပ်ခြင်းအားဖြင့် သင့်ရဲ့ စိတ်ဖိစီးမှု ကို အတော်အတန်လျှော့ချပေးနိုင်ပါတယ်။ သင့်ဟာ လေ့ကျင့်ခန်းလုပ်လေ့လုပ်ထမရှိတဲ့ လူတစ်ယောက်ဆိုရင်တော့ တတ်ကျွမ်းနားလည်သူနဲ့ တိုင်ပင်ပြီး ပုံမှန်လုပ်ဖြစ်အောင် အားထုတ်သင့်ပါတယ် ။

• ကျန်းမာစေတဲ့ အစားစားမယ်။ ဒါကလည်းအရေးကြီးတဲ့အချက်ပါ ။ မျှတတဲ့အစာစားခြင်းဟာ stress လျှော့နည်းစေရုံသာမက ကျန်းမာရေးကိုလည်း အထောက်အကူ ပြုပါတယ်။ ကော်ဖီ ၊ လက်ဖက်ရည်နဲ့ အချိုဓာတ် လွန်ကဲတဲ့ အရာတွေကိုတော့ ရှောင်ရပါမယ် ။ stress ဖြစ်စေလို့ပါ ။
• သစ်သီးနဲ့ အသီးအရွက်လေးတွေ စားပေးပါ။ အထူးသဖြင့် ဗီတာမင် C ကြွယ်ဝတာမျိုးလေးပေါ့။ ဒီလို ပြောရတာက ဗီတာမင် Cက ကိုယ်ခံအားကို ကောင်းစေသလို စိတ်ဖိစီးတာ၊ စိုးရိမ်စိတ် များတာလိုမျိုး အခြေအနေတွေကိုလည်း သက်သာစေနိုင်လို့ပါ။ ဗီတာမင် C က ဓာတ်တိုးဆန့်ကျင်ပစ္စည်း တစ်မျိုး ဖြစ်ပြီး စိတ်ဖိစီးမှုကို ဖြစ်စေနိုင်တဲ့ ကော်ဆီစောပမာဏကို ခန္ဓာကိုယ်က ထိန်းချုပ်နိုင်စေဖို့ ထောက်ကူပေးပါတယ်။
• Relaxation လို့ခေါ်တဲ့ အနားယူခြင်းကလည်းအရေးပါပါတယ် ။ ယောဂ လေ့ကျင့်ခန်း၊ တရားထိုင်ခြင်း နဲ့ နှိပ်နယ်ပေးခြင်းတို့ကလည်း သင့်ကြွက်သားတွေကိုဖြေလျှော့ပေးနိုင်ပါတယ်။
• ပြည့်ဝစွာ အိပ်စက်အနားယူပါ။ သင့်ရဲ့ တစ်နေကုန် စိတ်ပင်ပန်းမှုတွေကို အိပ်စက်ခြင်းနဲ့ လျှော့ချနိုင်ပါတယ်။
• သင့်မိသားစု၊ သူငယ်ချင်းနဲ့ သင့်ပတ်ဝန်းကျင်က လူတွေရဲ့ အကူအညီအထောက်အပံ့ကိုလည်းရယူပါ။ သင့်ကို ပျော်ရွှင်မှုပေးနိုင်လို့ပါ။

ရေးသားသူ – ဒေါက်တာမှူး